Page 130 - Khoa Sư Phạm | Kỷ yếu hoạt động khoa học Khoa Sư phạm 2016 - 2020

125

đầu của hiện tượng song ngữ ghi dấu mốc bằng thể phú - một thể loại văn học ngoại nhập
thì bước đột khởi của hiện tượng song ngữ lại ghi dấu mốc bằng thể thơ Nôm Đường luật
- một thể loại văn học dân tộc hóa, với Quốc âm thi tập của Nguyễn Trãi. Ở giai đoạn thế

kỉ XV – XVII, bên cạnh sự phong phú đa dạng của thể loại văn học chữ Hán là sự phong
phú đa dạng của thể loại văn học chữ Nôm. Thơ Nôm Đường luật có các tập thơ Quốc âm
thi tập của Nguyễn Trãi, Hồng Đức quốc âm thi tập của các tác giả thời Hồng Đức, Bạch
Vân quốc ngữ thi tập của Nguyễn Bỉnh Khiêm,… Phú có các giai tác như Phụng thành
xuân sắc phú của Nguyễn Giản Thanh, Tịch cư ninh thể phú, Đại Đồng phong cảnh
phú của Nguyễn Hàng, Ngã Ba Hạc phú của Nguyễn Bá Lân… Thể vãn có Lâm tuyền
vãn của Phùng Khắc Khoan, Ngọa Long cương vãn, Tư Dung vãn của Đào Duy Từ…
Diễn ca lịch sử có Thiên Nam ngữ lục, Thiên Nam minh giám của tác giả khuyết danh.

Điều đáng lưu ý ở bước đột khởi này: giữ vai trò quan trọng trong thành phần văn học
Nôm là thể loại văn học dân tộc hóa như thơ Nôm Đường luật, hoặc những thể loại văn
học dân tộc nội sinh như vãn, diễn ca lịch sử, truyện thơ, ngâm khúc và hát nói được viết
bằng thể thơ dân tộc như lục bát, song thất lục bát.
Giai đoạn Hậu kỳ trung đại (từ thế kỉ XVIII – XIX) là bước nở rộ, đạt tới đỉnh cao rực rỡ
của hiện tượng song ngữ. Ở phạm vi cả nền văn học là văn học chữ Hán và văn học chữ

Nôm đều có những thành tựu lớn, kết tinh văn học đời trước, mẫu mực cho văn học đời sau.
Ở phạm vi cá nhân tác giả là sáng tác của những tài năng lớn như Hồ Xuân Hương, Bà
Huyện Thanh Quan, Đặng Trần Côn, Đoàn Thị Điểm, Cao Bá Quát, Nguyễn Công Trứ…,
đặc biệt là sáng tác của thiên tài văn học Nguyễn Du. Rất đáng lưu ý ở chặng cuối cùng của
hiện tượng song ngữ trong văn học trung đại Việt Nam là tác giả Nguyễn Khuyến. Có thể
nói, Tam Nguyên Yên Đổ đã khép lại hiện tượng song ngữ một cách hết sức độc đáo với
hàng chục thi phẩm do chính tác giả chuyển dịch từ chữ Hán sang chữ Nôm hoặc ngược lại

từ Nôm sang Hán.
Ở bước nở rộ, ở giai đoạn đỉnh cao, hiện tượng song ngữ ghi dấu mốc rực rỡ ở thể
loại văn học dân tộc nội sinh là ngâm khúc, truyện thơ, hát nói. Về ngâm khúc phải kể
đến những tuyệt tác như Chinh phụ ngâm khúc - nguyên văn chữ Hán của Đặng Trần
Côn, diễn Nôm của Đoàn Thị Điểm (?), Phan Huy Ích (?), Cung oán ngâm khúc của
Nguyễn Gia Thiều… Về truyện thơ, đặt bên kiệt tác Truyện Kiều của Nguyễn Du là các

tác phẩm Truyện Hoa Tiên của Nguyễn Huy Tự, Truyện Lục Vân Tiên của Nguyễn Đình
Chiểu… Về hát nói, phải kể đến những giai tác của Nguyễn Công Trứ, Cao Bá Quát,
Nguyễn Khuyến…
Đứng về phương diện thể loại văn học của hiện tượng song ngữ, “đến cuối thời kì
văn học trung đại Việt Nam, hệ thống thể loại văn học như cỗ xe tam mã với sự đồng
hành của cả thể loại văn học tiếp thu từ nước ngoài, thể loại văn học dân tộc hóa và thể
loại văn học nội sinh” (13) . Tuy nhiên, dường như giữ vị trí ưu thắng ở giai đoạn này lại là