Page 264 - Khoa Sư Phạm | Kỷ yếu hoạt động khoa học Khoa Sư phạm 2016 - 2020

nhân M‟nông. Trong khan của người Ê đê, khi diễn tả về những trận đánh nhau của
nhân vật anh hùng với các tù trưởng đối lập hoặc chuyện các anh hùng đi cướp vợ của
người khác thì giọng nghệ nhân dồn dập, mạnh mẽ, mang âm hưởng anh hùng ca. Khi

diễn tả cảnh sắc thiên nhiên tươi đẹp, giọng nghệ nhân lại chậm dãi, nhẹ nhàng, êm ái,
dàn trải... Khi nói về các hành vi không đàng hoàng, không trung thực của các tù
trưởng đối địch thì giọng người hát kể toát ra vẻ trách móc, chê bai…Tóm lại tùy vào
hành động của nhân vật trong truyện mà nghệ nhân Ê đê có những giọng điệu hát kể
thích hợp.
Khác với khan của dân tộc Êđê, ot ndrong được các nghệ nhân M‟nông diễn
xướng theo phương thức kết hợp các yếu tố: hát, kể, đối thoại và làm điệu bộ theo kiểu

diễn xướng sân khấu. Điều đó cho thấy sử thi M‟nông mang tính nguyên hợp cao hơn
và đậm chất cổ sơ hơn sử thi Êđê.
Khi diễn xướng ot ndrong, người M‟nông có những cấm kỵ, kiêng cữ như: nghệ
nhân M‟nông không được diễn xướng ot ndrong tại nhà mình hoặc nếu trong gia đình
nghệ nhân có người chết thì ba năm sau mới được hát kể (tất nhiên cũng không được
hát kể tại nhà mình); trong bon có người chết thì không ai được hát kể sử thi, nếu

muốn hát kể sử thi thì phải ra khỏi phạm vi của bon làng;khi ot ndrong qua đêm, sáng
mai chủ nhà phải làm lễ cúng các thần cư ngụ xung quanh nhà để báo rằng mình đã
nhờ người hát kể ot ndrong cho cộng đồng nghe. Khi nghệ nhân muốn diễn xướng ot
ndrong tại nhà mình thì phải giết một con gà và phải có một ché rượu cần để làm lễ
cúng thần linh. Theo người M‟nông, nếu không làm cúng mà hát kể sử thi thì người
trong gia đình nghệ nhân sẽ bị ốm đau, bệnh tật hoặc bon làng sẽ gặp tai hoạ. Theo Đỗ
Hồng Kỳ cho biết, vào năm 2002 ông và các đồng nghiệp có yêu cầu nghệ nhận Điểu
Kuk ở xã Quảng Trực, huyện Đắc Rlấp, tỉnh Đắk Lắk (nay thuộc huyện Tuy Đức, tỉnh

Đắk Nông) hát ndrong tại nhà mà chưa kịp mua gà, rượu cho gia đình làm lễ cúng
khấn thần linh. Sau đó không may con rể nghệ nhân này bị ngã, gia đình nghệ nhân
Điểu Kuk đã bắt phạt vạ bằng cách phải mua rượu, gà để làm lễ cúng thần (Đỗ Hồng
Kỳ, 2008, tr.193). Đỗ Hồng Kỳ còn cho biết, khi tiếp xúc với các nghệ nhân thuộc
nhóm M‟nông Preh, ông được họ cho biết ot ndrong còn được diễn xướng trong lễ

đâm trâu và lễ tang. Những nhà giàu khi có người chết, người ta tổ chức ot ndrong ba
đêm. Trong khi nghệ nhân diễn xướng, mọi người ngồi nghe chăm chú. Trong khi đó,
nhóm M‟nông Nong lại không diễn xướng ot ndrong trong đám tang mà chỉ được
mượn lời của ot ndrong để khóc thương người quá cố (khi đó gọi là nhĭm khĭt). Rất có
thể trước đây nhóm Nong (và có thể một số nhóm khác nữa) cũng diễn xướng ot
ndrong trong đám tang, nhưng vì một lý do nào đó họ đã bỏ tập tục này(Đỗ Hồng Kỳ,
2008, tr.194).Điều này cho thấy ot ndrong còn có một giá trị linh thiêng trong đời
sống cộng đồng người M‟nông.

Theo nhà nghiên cứu Triều Qua Kim (người Trung Quốc) thì ở rất nhiều cộng
đồng, tộc người, vai trò cơ bản của hoạt động biểu diễn sử thi là vui chơi giải trí, qua
đó thính giả đạt được rất nhiều niềm vui thẩm mỹ. Nhưng ở một số truyền thống khác,
công việc diễn xướng sử thi lại mang các chức năng khác, như người Mông Cổ tin
rằng việc diễn xướng sử thi có tác dụng trong việc xua đuổi dịch bệnh, giải trừ thiên